GENEL BİLGİLER:
Malatya, tabiî güzellikler, görülmeye değer târihî eserler, kaplıcalar ve meyve bahçeleri ile zengin bir ilimizdir. Târihî eserlerin büyük kısmı yıkık vaziyettedir.
Ulu Câmi: Battalgâzi ilçesindedir. 1224’te Birinci Alâeddîn Keykubâd zamânında Mansur bin Yâkub yaptırmıştır. Anadolu’da ilk yapılan câmilerdendir. 1903 ve 1966’da tâmir görmüştür. Kapı kemeri, büyük kubbe ve kasnağındaki işlemeli taş oyma motifleri ile dikkati çeker. Tek minârelidir. Ahşap minberi Ankara Etnoğrafya müzesindedir.
Akminâre Câmii: Battalgâzi ilçesinde kale surlarının dışında Derme Deresi kıyısındadır. 1573’te Hikmet bin Zaim Yusuf tarafından yaptırılmıştır. Tek kubbeli ve tek minâreli tipik Osmanlı câmilerindendir.
Abdüsselam Câmii: Yazıhan ilçesinin Fethiye köyündedir. Mustafa Paşa bin Abdüsselam tarafından 1566’da yaptırılmıştır. Tek minâreli ve beş kubbeli bir câmidir.
Ulu Câmi: Arapgir ilçesindedir. On dördüncü asırda yapıldığı tahmin edilmektedir. Minâresizdir. Cam taç kapısındaki süsler çok güzeldir.
Câfer Paşa Câmii: Arapgir ilçesinde Osman Paşa Mahallesindedir. On dördüncü asırda yapılmış olduğu tahmin edilmektedir. Câfer Paşa tarafından 1694’te tâmir ettirildiği için bu isimle anılmaktadır. Ahşap minberin işlemeleri çok güzeldir.
Köprülü Mehmed Paşa Câmii: Hekimhan ilçesindedir. 1661 senesinde yaptırılmıştır. Tek kubbe ve minâreli tipik Osmanlı câmilerindendir.
Şahâbıyye-i Kübrâ Medresesi: Battalgâzi ilçesindedir. On dördüncü asırda Emir Şahâbeddîn Hızır tarafından yaptırılmıştır. Taç kapının sağ kanadı, türbe ve ana eyvan günümüze kadar gelebilmiştir.
Kırkgöz Köprüsü: Yazıhan, ilçesinde Sinanlı köyünde Tahma Çayı üstündedir. 220 m uzunluğunda 4 m genişliğindedir. Köprünün en önemli özelliği düz bir çizgi biçiminde kırıklar verilerek yapılmış olmasıdır. Ne zaman yapıldığı kesin olarak belli değildir. Bu köprü, şu anda Karakaya Baraj Gölü altında kalmıştır. Yerine büyük demiryolu ve karayolu ulaşımının sağlandığı köprü yapılmıştır.
Şeyh Hamîd-i Velî Zâviyesi: Dârende ilçesindedir. Tohma Çayı kıyısındadır. Önceleri dergah olan yapı, sonradan câmi ve türbeye çevrilmiştir. Türbede Şeyh Hamîd-i Velî ve oğlu Halil Tayyibî’ye âit olduğu söylenen kabirler vardır. Hamîd-i Velî’nin kabri olduğu söylenen bir türbe de Aksaray ilindedir.
Eski eserler: Hitit Sarayı, Aslantepe’de M.Ö. 13. asırdan kalmadır. Aslantepe’den çıkan eserler İstanbul, Ankara ve Malatya Arkeoloji müzelerindedir. Aslantepe, arkeolojik bir merkezdir. Mansuroğlu Hacı Mehmed tarafından yaptırılan târihî câmi, Venk’te kilise, İn Deresinde mağaralar, eski yol üzerinde han kalıntısı, geyik şekilleri ile süslü mozayik havuz vardır. Yedi kültür tabakasına rastlanmıştır.
Malatya Kalesi: Bugünkü Battalgâzi ilçesindedir. Roma İmparatoru Titus yaptırmıştır. Danişmend Emiri Gâzi Taylı ve Selçuklu Sultanı İkinci Kılıçarslan tâmir ettirmiştir. 94 kulesi ve burcu vardır. Yüksekliği 20 m olan iki surla çevrilidir. Dârende (Zengibar), Doğanşehir ve Arapkir kaleleri târihî eserlerdir.
Höyükler: Câfer, Değirmendere, İmamoğlu, Gelinciktepe ve Fethiye höyüklerinde eski eserler bulunmuştur. Câferhöyükte bulunan 4 heykelcik en eski eserler olarak kabul edilmektedir ve M.Ö. 7000 sene önceye âittir. Dokuz bin senelik bu eserler Malatya müzesindedir.
Malatya Arkeoloji müzesi: Müzede bölgede yapılan kazılarda bulunan Neolotik, Eski Tunç, Hitit, Roma ve Selçuklu devirlerine âit eserler sergilenmektedir. Asur ticâret kolonilerine âit Seramikler ve Hititlere âit ağırlık taşları, Romalılara âit toprak heykeller, Bizans seramik ve Selçuklu çinileri vardır.
Aslan taşlar: Dârende yakınındadır. İki âdet aslan taş heykeli Yeniköy eteklerindedir.
Mağaralar: Onar, Ansur (Buzluk köyü), Orman Sırtı köyündedir. Târih öncesi çağlara âittir.
Mesîre yerleri:
Malatya’da çok sayıda kaynak, çay, dere ve meyve bahçeleri gezi dinlenme ve mesîre yeri olarak halkın rağbet ettiği yerlerdir. Başlıcaları şunlardır:
Horata Subaşı: İl merkezine 5 km mesâfede bir dinlenme yeridir. Beydağı’nın eteklerinde bir dere yatağının kıyısındadır. Çevresi söğüt ağaçları ile kaplıdır.
Gündüzbey Subaşı: İl merkezine 18 km uzaklıktaki Derme Deresinin kaynağı olan bir dinlenme yeridir. Söğüt ve meyve ağaçları ile kaplıdır.
Sürgü Pınarbaşı: Sürgü Çayının kaynağı olan bir dinlenme yeridir. İl merkezine 70 km uzaklıktadır. Kaynak yeri küçük bir göl durumundadır. Yer yer kavak ağaçları ile kaplıdır.
Takas Pınarbaşı: Sürgü Pınarbaşına yakın bir yerde bir dinlenme yeridir. Kavak ağaçları ile kaplı bir vâdidir.
Tecde Bahçeleri: İl merkezi yakınında yeşillikler içinde çok güzel bir mesîre yeridir. Kavak, söğüt ve meyve ağaçları ile kaplıdır. Burada önceden küçük bir baraj gölü de vardı.
İçme ve kaplıcalar:
Malatya’da içme ve kaplıcalar yok denecek kadar azdır. Yöre halkı tarafından kullanılan şifâlı su kaynaklarının bâzıları şunlardır:
Aşağı İspendere Ilıcası: Çolaklı bucağına bağlı Bulutlu köyündedir. İl merkezine 20 km mesâfede olan bu kaplıcada banyo ve konaklama tesisleri mevcuttur. İçme kürleri, mîde, karaciğer, safra yolları ve barsak hastalıklarına, banyo kürleri ise nevralji, nefrit ve cilt hastalıklarına iyi gelir.
Rotükan Mâden Suyu: Merkeze bağlı Rotükan köyündedir. Tesisleri mevcut değildir. Hiperstenik mîde rahatsızlıkları ile karaciğer, safra yolları ve barsak hastalıklarına iyi gelmektedir
Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Havzasında yer alan Malatya İç Anadolu, Akdeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine doğal geçişi sağlayan yol güzergahındadır. Malatya genel olarak yüksek plato ve dağlardan oluşan bir arazi yapısına sahiptir.
İlin güney bölümü meşe ağaçlarından oluşan korular ve baltalıklarla, kuzeyi ise bozuk nitelikli yapraklı ormanlarla kaplıdır. Nehir ve çay kenarlarında kavaklık ve söğütlükler bulunur. İl merkezi ve ilçelere bağlı köylerde, kayısı başta olmak üzere geniş meyvelikler yer alır.
İklimi karasaldır; yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve çoğu kez kar yağışlıdır. Ancak son yıllarda yapılan Karakaya ve diğer baraj göllerinin etkisiyle, iklim yumuşayarak zaman zaman Akdeniz iklimi özelliklerini göstermektedir. En çok yağış, ilkbahar ve sonbahar aylarında görülmektedir.
Yapılan araştırmalar ve arkeolojik kazılar sonucunda, tarihi geçmişi Paleolitik Çağa kadar uzanan Malatya ilinde, M.Ö. 7000 yıllarında iskanın başladığı anlaşılmıştır. Yöre, daha sonra Hitit, Asur, Urartu, Pers, Roma, Bizans, Arap, Selçuklu ve Osmanlı egemenliklerini yaşamıştır.
GEZİLECEK YERLER :
Nemrut Dağı :
Doğu ve Batı Medeniyetlerinin, 2150 m. yükseklikte muhteşem bir piramitteki kesişme noktası, Dünyanın sekizinci harikası Nemrut, Yüksekliği on metreyi bulan büyüleyici heykelleri, metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle, UNESCO Dünya Kültür Mirasında yer almaktadır.
Nemrut Dağı, üzerinde barındırdığı dev heykellerin ve anıt mezarın yanı sıra, dünyanın en muhteşem gündoğumu ve gün batışının seyredilebildiği yer olmasıyla da ilgi çekmektedir. Her yıl binlerce insan gündoğumu ve gün batışını seyretmek için Nemrut Dağına gelmektedir.
UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası olarak ilan edilen Nemrut Dağı, çevresindeki Kommagene Uygarlığı eserleri ile birlikte ülkenin önemli Milli Parklarından biridir. Nemrut Dağındaki dev heykeller ve tümülüs, Arsameia (Eski Kale), Yeni Kale, Karakuş Tepesi ve Cendere Köprüsü Milli Park sınırları içerisinde yer alıyor.
Tarihçe :
İki bin yıldır güneşin doğuşunu ve batışını 2150 m. yükseklikte izleyen dev heykellerin sırrının çözülmesi için Kommagene Uygarlığı'nın keşfine gitmek gerekir.
Nemrut Dağı'nın Kraliyet Akademisi tarafından araştırma yapmak üzere bölgeye gönderilen genç bilim adamı Otto Punchtein başkanlığındaki ekip, Nemrut Dağı'nın tepesindeki tümülüs ve tümülüsün doğu ve batı yanlarında oluşturulmuş teraslar üzerindeki devasa heykeller ve çeşitli kabartmalardan oluşan eserler üzerinde çalışır. Uzun çalışmalar sonunda Grekçe yazılı kitabeyi çözen Punchstein, bu eserlerin Kommagene Uygarlığı'na ait olduğunu ve Kommagene Kralı I. Antiochos tarafından yaptırıldığını keşfeder. Antiochos'un ağzından yazılan kitabe, Nemrut Dağı'nın sırrını ve Antiochos'un yasalarını içermektedir.
Kommagene Uygarlığının ortaya çıkmasını sağlayan kazılar, Nemrut Dağı'ndan başka Arsameia, Samsat ve Fırat Havzasında gerçekleştirilmiştir. Bölgede yapılan kazılarda ortaya çıkartılan taşınabilir eserler müzelerde, geri kalanları da Milli Park Alanı içerisinde korumaya alınmıştır.
Kommagene Krallığı :
Yunanca "Genler Topluluğu" anlamına gelen Kommagene, ismiyle bağdaşırcasına, Grek ve Pers uygarlıklarının inanç, kültür ve geleneklerinin bütünleştiği güçlü bir krallıktır. Toros Dağlarındaki çeşitli yolların birleştiği noktada bulunan antik Kommagene Krallığı, Suriye'nin Kuzeyi, Hatay, Pınarbaşı, Kuzey Toroslar ve doğuda Fırat Nehri'nin çevrelediği verimli topraklarda yer almıştır. Tarıma ve hayvancılığa elverişli ve ekonomik önemi yüksek sedir ağacı ormanlarını barındıran Kommagene topraklarının, ilk çağlardan beri yerleşim alanı olarak kullanıldığı civardaki mağara ve arkeolojik buluntulardan anlaşılmaktadır.
Antik dünyanın küçük ancak güçlü ülkesi Kommagene, baba tarafı Pers Krallarından "Krallar Kralı olarak anılan Darius'a ile, anne tarafı Makedonya Hükümdarı Büyük İskender ile akraba olan bir prensin oğlu Mithradates Kallinikos tarafından, İ.Ö. 109 yılında bağımsız bir krallık olarak kurulmuştur. Farklı topluluklardan meydana gelen ve ayrı inanç ve kültürlere sahip Kommageneliler arasındaki birliği sağlamak konusunda büyük başarı sağlayan Mithradates Kallinikos, tanrılarla olan bağını kuvvetlendireceği ve böylece ulusunu barış içerisinde yaşatacağı inancıyla ülkesinin çeşitli yerlerinde tapınaklar yaptırmıştır.
Kaleler :
Eski Malatya Kalesi:
Eski Malatya'da olup geniş bir alanı kaplar. Yapımına Roma İmparatoru I. Titus zamanında başlanmıştır. Daha sonra Bizans İmparatoru Justinianus (522-565) zamanında son halini almıştır.
Eski Arapgir Kalesi:
Sert kayalar üzerine inşa edilmiş kalenin temel kısımları blok taştan diğer kısımları ise kesme taştan yapılmıştır. Anadolu Selçuklular Dönemi eseridir.
Doğanşehir Kalesi:
Doğanşehir ilçesinde yeralan kale beşgen bir yapıya sahiptir. Romalılar Devri'nde yapılmıştır.
Camiler ve Türbeler :
Malatya'nın önemli camileri Ulu Cami, Arapkir Ulu Cami, Yeni Camii,Yusuf Ziya Camii, Çarşı Camii, Melik Sunullah Camii(Battalgazi), Somuncu Baba Camii(Darande), Molla Eyüp Mescidi(Arapkir)'dir.
Önemli kümbetler Emir Ömer Türbesi, Sıddı Zeynep Kümbeti(Battalgazi) ve Kanlı Kümbeti(Battalgazi)'dir.
Hanlar :
Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı:
Eski Malatya'da dikdörtgen alan üzerine inşa edilmiştir. 1632 tarihinde IV. Murat'ın silahtarı Bosnalı Mustafa Paşa yaptırmıştır.
Taşhan:
Hekimhan ilçesinde Malatya Sivas karayolu üzerinde, Eski Darende'dedir. Selçuklu Sultan Hanlarının geleneklerini devam ettiren bir yapıdır.
Bedesten:
Eski Darende ilçesinde yer alan dikdörtgen bir yapıdır.
Mesire Yerleri :
Malatya'yı çevreleyen bölge ziyaret edilebilecek bir çok yer sunar. Sultansuyu'nda, sadece safkan Arap atları yetiştirilmez, ayrıca bu büyüleyici yer yakınında Sultansuyu Barajı'nın oluşturduğu göl kenarında insanların piknik yapmasına fırsat tanır. Karakaya Barajı'nın oluşturduğu göl şehirden 15 km. uzaktadır ve yaz ayları yerel halkın gözde piknik mekanıdır. Bu gölde balık avına izin verilmektedir. Darende'nin 10 kilometre batısındaki Günpınar Şelalesi insanların doğal güzelliğin zevkini çıkarıp, piknik yapacağı ve dinleneceği bir yerdir.
Şehre yakın diğer dinlenme alanları Gündüzbey Pınarbaşı, Orduzu Pınarbaşı, Yeşilyurt ve Konak kasabasındaki Horata Suyu'dur. Bunlar arasında Yeşilyurt ve Gündüzbey kirazıyla ünlüdür. Kiraz hasat mevsiminde (Haziran ayı), Yeşilyurt'ta Kiraz Festivali düzenlenir.
Arguvan ilçesinin Kızık köyü tabiat güzelliği ile huzur vermekte, köyün koruma havuzunda bulunan balıklar ise ziyaretçileri hayrete düşürmektedir. Burada bulunan bir su kaynağı ve kaynaktaki balıklar kutsal kabul edilir. Bu nedenle balıkların yenmesine izin verilmez. Yerel halk bu balıkları 'bulaşıkçı' olarak nitelendirmektedir. Çünkü balıklar köylülerin suya bıraktığı kirli kapları temizlemektedirler.
Sportif Etkinlikler :
Doğa Yürüyüşü:
Nemrut Dağı, Sultan Suyu Vadisi, Levent Vadisi ve Pötürge ilçesi yaylaları doğa yürüyüşü sevenler için ideal yerlerdir.
Cirit:
Ata sporu cirit, Malatya festivallerinin vazgeçilmez faaliyetlerindendir. Malatya'da özel olarak yetişen atlar eşliğinde yapılan bu spor, yerli ve yabancı turistlerde büyük ilgi uyandırmaktadır.
Olta Balıkçılığı:
Balık avlamayı zevk haline getiren balık severler için Karakaya Baraj Gölü, Sultansuyu Baraj Gölü ve Sürgü Baraj Göllerinde olta balıkçılığı oldukça yaygındır. Çevrede bulunan dinlenme mekanları da ziyaretçilere uygun ortamlar sunmaktadır.
Yamaç Paraşütü:
İnönü Üniversitesi Havacılık kolu Yamaç Paraşütü eğitim ve atlama kursu düzenlenmektedir.
NE ALINIR ?
Sofra bezi, perde, yazma gibi ahşap kalıplarla ve baskı tekniği ile süslenmiş dokumalar; halılar, canlı ve renkli olan kilimler, cicim; dövme, çekme germe gibi yöntemlerle yapılan bakır mutfak eşyaları; ahşaptan yapılan ve "güm güm" denen yayıklar çıkrıklar, kaşıklar Malatya'dan alınabilecek özgün hediyelik eşyalardır.
Kuru kayısının yanında, kayısının çeşitli türlerinden yapılmış dondurulmuş kayısı, kayısı konservesi, jöle, reçel, marmelat ve kreması, yeşil kayısı turşusu ve pestilinin de yapılacak alışverişlerde alınması tavsiye edilir.
Malatya kent merkezindeki Kapalı Çarşı, Bakırcılar Çarşısı, Kuru Kayısı Pazarı, Atatürk ve İnönü Caddeleri ile Milli Egemenlik Caddesi alışveriş merkezleridir.
Ne Yenir ?
Lezzetli bir mutfağa sahip olan Malatya mutfağında etin ve bulgurun önemli bir yeri vardır.Çoğunlukla bulgur ve diğer malzemelerin karışımıyla yapılan 70 tür 'köfte' bulunmaktadır. Bulgur, fasulye yaprağı, kiraz, ayva, üzüm ve dut yaprağı ile yapılan sarmalarda da kullanılır.
Ayrıca kebaplardan, tatlılara kadar birçok yerde kullanılan kayısı ve ürünlerinin, damak lezzetinde önemli bir yeri vardır. Yerel mutfağın gözde yemeklerinden kağıt kebabı ve içli köftenin ise tadına doyum olmaz. Tanımlamanın yetersiz kalacağına inandığımız birbirinden lezzetli ve çeşitli kayısı tatlılarını ise Malatya'yı ziyaretinizde mutlaka tatmalısınız.
TARİHİ VE TURİSTİK ESERLER:
Malatya, tabiî güzellikler, görülmeye değer târihî eserler, kaplıcalar ve meyve bahçeleri ile zengin bir ilimizdir. Târihî eserlerin büyük kısmı yıkık vaziyettedir.
Ulu Câmi: Battalgâzi ilçesindedir. 1224’te Birinci Alâeddîn Keykubâd zamânında Mansur bin Yâkub yaptırmıştır. Anadolu’da ilk yapılan câmilerdendir. 1903 ve 1966’da tâmir görmüştür. Kapı kemeri, büyük kubbe ve kasnağındaki işlemeli taş oyma motifleri ile dikkati çeker. Tek minârelidir. Ahşap minberi Ankara Etnoğrafya müzesindedir.
Akminâre Câmii: Battalgâzi ilçesinde kale surlarının dışında Derme Deresi kıyısındadır. 1573’te Hikmet bin Zaim Yusuf tarafından yaptırılmıştır. Tek kubbeli ve tek minâreli tipik Osmanlı câmilerindendir.
Abdüsselam Câmii: Yazıhan ilçesinin Fethiye köyündedir. Mustafa Paşa bin Abdüsselam tarafından 1566’da yaptırılmıştır. Tek minâreli ve beş kubbeli bir câmidir.
Ulu Câmi: Arapgir ilçesindedir. On dördüncü asırda yapıldığı tahmin edilmektedir. Minâresizdir. Cam taç kapısındaki süsler çok güzeldir.
Câfer Paşa Câmii: Arapgir ilçesinde Osman Paşa Mahallesindedir. On dördüncü asırda yapılmış olduğu tahmin edilmektedir. Câfer Paşa tarafından 1694’te tâmir ettirildiği için bu isimle anılmaktadır. Ahşap minberin işlemeleri çok güzeldir.
Köprülü Mehmed Paşa Câmii: Hekimhan ilçesindedir. 1661 senesinde yaptırılmıştır. Tek kubbe ve minâreli tipik Osmanlı câmilerindendir.
Şahâbıyye-i Kübrâ Medresesi: Battalgâzi ilçesindedir. On dördüncü asırda Emir Şahâbeddîn Hızır tarafından yaptırılmıştır. Taç kapının sağ kanadı, türbe ve ana eyvan günümüze kadar gelebilmiştir.
Kırkgöz Köprüsü: Yazıhan, ilçesinde Sinanlı köyünde Tahma Çayı üstündedir. 220 m uzunluğunda 4 m genişliğindedir. Köprünün en önemli özelliği düz bir çizgi biçiminde kırıklar verilerek yapılmış olmasıdır. Ne zaman yapıldığı kesin olarak belli değildir. Bu köprü, şu anda Karakaya Baraj Gölü altında kalmıştır. Yerine büyük demiryolu ve karayolu ulaşımının sağlandığı köprü yapılmıştır.
Şeyh Hamîd-i Velî Zâviyesi: Dârende ilçesindedir. Tohma Çayı kıyısındadır. Önceleri dergah olan yapı, sonradan câmi ve türbeye çevrilmiştir. Türbede Şeyh Hamîd-i Velî ve oğlu Halil Tayyibî’ye âit olduğu söylenen kabirler vardır. Hamîd-i Velî’nin kabri olduğu söylenen bir türbe de Aksaray ilindedir.
Eski eserler: Hitit Sarayı, Aslantepe’de M.Ö. 13. asırdan kalmadır. Aslantepe’den çıkan eserler İstanbul, Ankara ve Malatya Arkeoloji müzelerindedir. Aslantepe, arkeolojik bir merkezdir. Mansuroğlu Hacı Mehmed tarafından yaptırılan târihî câmi, Venk’te kilise, İn Deresinde mağaralar, eski yol üzerinde han kalıntısı, geyik şekilleri ile süslü mozayik havuz vardır. Yedi kültür tabakasına rastlanmıştır.
Malatya Kalesi: Bugünkü Battalgâzi ilçesindedir. Roma İmparatoru Titus yaptırmıştır. Danişmend Emiri Gâzi Taylı ve Selçuklu Sultanı İkinci Kılıçarslan tâmir ettirmiştir. 94 kulesi ve burcu vardır. Yüksekliği 20 m olan iki surla çevrilidir. Dârende (Zengibar), Doğanşehir ve Arapkir kaleleri târihî eserlerdir.
Höyükler: Câfer, Değirmendere, İmamoğlu, Gelinciktepe ve Fethiye höyüklerinde eski eserler bulunmuştur. Câferhöyükte bulunan 4 heykelcik en eski eserler olarak kabul edilmektedir ve M.Ö. 7000 sene önceye âittir. Dokuz bin senelik bu eserler Malatya müzesindedir.
Malatya Arkeoloji müzesi: Müzede bölgede yapılan kazılarda bulunan Neolotik, Eski Tunç, Hitit, Roma ve Selçuklu devirlerine âit eserler sergilenmektedir. Asur ticâret kolonilerine âit Seramikler ve Hititlere âit ağırlık taşları, Romalılara âit toprak heykeller, Bizans seramik ve Selçuklu çinileri vardır.
Aslan taşlar: Dârende yakınındadır. İki âdet aslan taş heykeli Yeniköy eteklerindedir.
Mağaralar: Onar, Ansur (Buzluk köyü), Orman Sırtı köyündedir. Târih öncesi çağlara âittir.
Mesîre yerleri:
Malatya’da çok sayıda kaynak, çay, dere ve meyve bahçeleri gezi dinlenme ve mesîre yeri olarak halkın rağbet ettiği yerlerdir. Başlıcaları şunlardır:
Horata Subaşı: İl merkezine 5 km mesâfede bir dinlenme yeridir. Beydağı’nın eteklerinde bir dere yatağının kıyısındadır. Çevresi söğüt ağaçları ile kaplıdır.
Gündüzbey Subaşı: İl merkezine 18 km uzaklıktaki Derme Deresinin kaynağı olan bir dinlenme yeridir. Söğüt ve meyve ağaçları ile kaplıdır.
Sürgü Pınarbaşı: Sürgü Çayının kaynağı olan bir dinlenme yeridir. İl merkezine 70 km uzaklıktadır. Kaynak yeri küçük bir göl durumundadır. Yer yer kavak ağaçları ile kaplıdır.
Takas Pınarbaşı: Sürgü Pınarbaşına yakın bir yerde bir dinlenme yeridir. Kavak ağaçları ile kaplı bir vâdidir.
Tecde Bahçeleri: İl merkezi yakınında yeşillikler içinde çok güzel bir mesîre yeridir. Kavak, söğüt ve meyve ağaçları ile kaplıdır. Burada önceden küçük bir baraj gölü de vardı.
İçme ve kaplıcalar:
Malatya’da içme ve kaplıcalar yok denecek kadar azdır. Yöre halkı tarafından kullanılan şifâlı su kaynaklarının bâzıları şunlardır:
Aşağı İspendere Ilıcası: Çolaklı bucağına bağlı Bulutlu köyündedir. İl merkezine 20 km mesâfede olan bu kaplıcada banyo ve konaklama tesisleri mevcuttur. İçme kürleri, mîde, karaciğer, safra yolları ve barsak hastalıklarına, banyo kürleri ise nevralji, nefrit ve cilt hastalıklarına iyi gelir.
Rotükan Mâden Suyu: Merkeze bağlı Rotükan köyündedir. Tesisleri mevcut değildir. Hiperstenik mîde rahatsızlıkları ile karaciğer, safra yolları ve barsak hastalıklarına iyi gelmektedir.
YÖRESEL YEMEKLER:
s-4YEMEK
Burada değişik kaynaklardan alınarak tarifi verilen Malatya'mızın yemekleri, eşim S. Benli tarafından evde tek tek yapıldıktan sonra Sitemizde yayınlanmıştır. MTB
Müminler yemekten önce "Bismillahirrahmanırrahim" yemekten sonra "Elhamdülillah" derler ve sevgili peygamberleri Hz. Muhammed (sav) öğrendikleri şu duayı okurlar.
"Bizi yediren, içiren ve bizi Müslüman olarak yaratan Allah'a hamt olsun"
KÜFTELER
http://www.eskimalatya.com/malatya/avrat%20kufte.jpg
YAPRAK SARMALI EŞKİLİ KÜFTE (Ekşili Köfte)
Malzemeler.
Kiraz, ayva veya fasulye yaprağı
1/2 kg yarma
1 kg. yoğurt
Kuru soğan, 1/2 kg. taze fasulye
3 adet ekşi elma
Bir yemek kaşığı erik ekşisi
Bir yemek kaşığı kef(Kef tuzlu tereyağının erimesinden sonra elde edilen tuzlu ve tadı değişik malzemedir)
Tereyağı ve tuz
İki kaşık un
Yapılışı:
İlk önce tuzlu hamur hazırlanır.Hamur yarma ile yapılır.Bu hamurlar kiraz, ayva yahut fasulye yaprağı ile ince ince sarılır ve köfteler bir tencereye muntazam şekilde dizilir. Köftelerin üzerine bir ağırlık konularak kaynatılır.
Ayrı bir yerde, yoğurda iki kaşık un,erik ekşisi,taze fasulye, kef ve su konarak çorba suyu gibi karışım biraz kaynatılır.Eriyiğin kesilmemesine dikkat edilmelidir.Karışım, köftelerin üzerine eklenerek kaynamaya terk edilir.Ayrıca doğranmış ekşi elma eklenebilir.
Ayrı bir kapta bol soğan kavrulur, pişmekte olan köftelere eklenir.Tabaklara ekşili köfteler alınarak soğuk veya ılık olarak yenir.
http://www.eskimalatya.com/malatya/icli.jpg
İÇLİ KÜFTE
MALZEMELER
250 gr dana kıyma
1 kg çiğ köftelik bulgur
1 çorba kaşığı dövülmüş kişniş
tuz
iç malzemesi :
750 gr dana-kuzu kanışımı iri çekilmiş kıyma
iki çorba kaşığı tereyağı
kırmızı pul biber
1 demet maydanoz
100 gr ceviz içi
3 baş soğan
ayçiçeği yağı
karabiber
tuz
HAZIRLANIŞI
Soğanları tereyağında pembeleşinceye kadar kavun, üzerine iri çekilmiş kıymayı ilave edip, yeniden beraberce kavurun. İçine karabiber, kırmızı biber, tuz ve ince doğranmış maydanoz katın ve ateşten alın. Elde kırdığınız cevizi ilave edin. Bulgur, dövülmüş kişniş ve tuzu karıştırın, su katıp biraz yoğurun. 250 gr kıyma katıp, çiğ köfte yapar gibi tekrar yoğurun. İri ceviz büyüklüğünde top hamuru avuç içinizde açın ve içine hazırladığınız içten koyup, kapatın. Elinizle üzerine biraz bastırıp yassıltın. Kızgın ayçiçeği yağında alt üst ederek kızartın.
ÇİMDİK KÜFTE
Malzemeler.
1/2 kg yarma
1/2 kg. kış kabağı
Bir miktar Malatya mercimeği
1 kg. yoğurt
Sarmısak, tereyağı ve kırmızı biber Yapılışı:
Yarma bir miktar tuz konarak su ile yoğrulur ve hamur yapılır. Hamur küçük küçük çimdiklenerek şekilsiz köfteler haline getirilir.
Mercimekler yıkanır, kabaklar Malatya küp şekeri büyüklüğünde doğranır,karışımın üzerine kaynar su dökülerek hep birlikte köfteler pişirilir.Köftelerin suyu süzülür.
Ayrı bir yerde hazırlanan tuzlu ve sarmısaklı yoğurt pişen köftenin üzerine eklenir ve hafif sulandırılır. Burada dikkat edilmesi gereken husus yoğurt katılırken köftelerin sıcak olmamasıdır. yoğurtlu köftelerin üzerine tereyağında eritilmiş kırmızı biberli yağ sıcak sıcak dökülür ve yenir.
BALCANLI KÜFDE
Malzemeler.
1 kg yarma
750 gr. patlıcan
Kuru soğan, tuz,domates salçası ve tereyağı. Yapılışı:
Yarma tuz ve su ile iyice yoğrulur. Hamurdan küçük küçük yuvarlak köfteler yapılır.Patlıcanlar ise parmak kalınlığında ve 3-4 cm. uzunluğunda doğranır, tereyağında kızartılır. Ayrıca bol soğan yağda kızartılır ve buna domates salçası eklenir. Kaynamakta olan karışımlı suya köfteler eklenir ve köfte pişene kadar kaynama devam eder.Bu köftelerin yenişi isot yani yeşil biber ile çok güzel olur.
SIKMA KÜFTE
Malzemeler.
Orta Bulgur
Yarma
1 bas Soğan,2-3 yeşil biber,1-2 domates
5-6 diş sarımsak
yarim demet maydanoz
Tuz
kırmızı biber
bir kaşık salça
yağ
Yapılışı:
Orta bulguru yarma(unlu bulgur) ile birlikte ıslatıp tuzunu koyduktan sonra yoğuruyoruz.Köfteleri yuvarlayarak yassıltıyoruz.Diğer tarafta bir tencerede suyu biraz tuz ile kaynatıyoruz.
Hazırladığımız köfteleri kaynayan suya atıp pişiriyoruz.Köfteler piştikten sonra süzüyoruz.Soğanı küp küp doğradıktan sonra yağda kavuruyoruz.İçine doğranmış biberleri,domatesi,sarımsağı ekleyip birlikte kavuruyoruz.Biraz tuz ,kırmızı biber ve salçasını ekliyoruz.Daha sonra süzdüğümüz köfteleri içine katıyoruz ince ince doğradığımız maydanoz ile süsleriz.
KAKIRDAKLI KÜFTE
Malzemeler.
250 gram kuyruk
Bir adet soğan
Bir kilo kadar orta bulgur
İki bardak su
Az miktarda un
Karabiber, kırmızıbiber, tuz ve maydanoz. Yapılışı:
Kuyruk küçük küçük doğranır. İçerisine bir miktar tuz atılarak kızartılır ve böylece yağı çıkartılır. Doğranan soğan bu yağda kızartılır. Daha sonra orta bulgurlar soğana eklenir. İki bardak su konarak karışımın ağzı kapatılır. Kapalı bir tencerede su çekilene kadar pişirmeye devam edilir. Pilav kıvamına yakin bir kıvama gelen malzemenin içerisine bir avuç un, karabiber, kırmızıbiber ve maydanoz eklenir. Bunlar hamur kıvamına gelinceye dek yoğrulur. Ceviz büyüklüğünde yuvarlanır ve süzgece dizilir. Ayrı bir tencerede su kaynatılır. Kaynayan suyun üzerine süzgeç ve bunun içerisine de köfteler konur. Su buharında köfteler pişirilir.
YAPRAK KÜFDESİ ( DEĞİŞİK TARİF )
Malzemeler.
1 kg. taze kiraz ve ayva yaprağı
(İlkbaharda yeni çıkan yapraklar)
1 kg. yarma
3 adet orta büyüklükte soğan
2 kg. yoğurt
1 çay bardağı un
1 yemek kaşığı erik eksisi
tuz
Yapılışı:
1 kg. yarma genişçe bir kaba konularak üzerine bir miktar su ilave edilip köfte hamuru kıvamında yoğrulur.
10 dakika dinlenmeye bırakılıp daha sonra bu hamurlarda küçük parçalar alınarak taze ve temiz olarak toplanmış kiraz ve ayva yapraklarının içerisine konularak sigara gibi sarılır. (sarma yönü yaprakların dar tarafıdır.)
Daha sonra alt kısmi düz bir tencerenin içerisine sıra ile dizilir.
sarma işlemi bittikten sonra tencerenin içerisine üst üste sıra ile dizilmiş köftelerin üzerine bir tabak konulup(köftelerin dağılmaması için) üzerine tuzu ayarlanmış su dökülerek orta ateşte iyice haşlanır.
Haşlanmış köftelerin suyu bir süzgeçte süzülür.
Başka geniş bir tencere içerisinde yoğurda bir miktar su, un, erik eksisi ve yeterli miktarda tuz ilave edilerek orta ateşte kıvamına gelinceye kadar karıştırılarak kaynatılıp içerisine köfteler ilave edilerek bir miktar daha kaynatılıp indirilir.
Hazırlanan köfteler çukur yemek tabaklarına konulup üzerine başka bir kapta pembeleşinceye kadar kavrulup içerisine salça ilave edilerek hazırlanan soğan serilip biraz dinlenmeye bırakıldıktan sonra servis yapılır.
EŞKİLİ ISPANAK KÜFTESİ
Malzemeler.
yarim kg ıspanak
yarim kase haşlanmış Nohut
yarim kase mercimek
salça
yağ
soğan
orta bulgur
yarma
tuz Yapılışı:
soğanı doğradıktan sonra yağda kavuruyoruz,
içine salçasını ekliyoruz ve biraz daha kavurduktan sonra yeterince su ekleyip Mercimeği içine katip ,tuzunuza ekledikten sonra kaynamaya bırakıyoruz.Bu arada orta bulgura ,yarmayı ekleyip tuz ve su katarak yoğuruyoruz.Hamurumuz hazır olunca küçük küçük yuvarlıyoruz.Kaynamakta olan mercimeğe köftelerimizi ekliyoruz ve yaklaşık 20 dakika kaynadıktan sonra yıkanmış ve doğranmış olan ıspanağı katıyoruz.Yemeği indirmeden erik eksisini ekleyip biraz daha kaynadıktan sonra ocaktan alıyoruz.
YOĞURTLU KÜFTE
Malzemeler.
küftelik bulgur
ıspanak veya pirpirim
yoğurt
sarmısak Yapılışı:
köftelik hamur yoğrulur, köfte top top dökülür. kaynar suda haşlanır.Köfteler pişmeye yakın ıspanak eklenerek pişirilir.
suyu süzülüp soğuduktan sonra sarmısaklı yoğurda katılır.isteyen üstüne salçalı,naneli,biberli sos yapar.
pirpirimli yapmak isteyende pirpirimi ayrı haşlayıp sonra pişen küfteye ekler.
(LAHANA SARMASI) NAHNA KÜFTESİ
Lahananın yapraklarını ayır, yıka.Tencereye iki su bardağı su ve bir tatlı kaşığı tuz koy, kaynama derecesine gelince lahanaları koyup bir kez alt-üst ederek yumuşayıncaya değin üç dört dakika haşla, bir tepsiye çıkar. Haşlama suyunu sakla, soğanı soy, yıka, ince doğra. Maydanozu yıka, ayıkla, ince ince kıy. Bulgur, soğan, maydanoz, kıyma salça kalan tuz, karabiber, nane, 1/3 su bardağı su ve yağı iyice karıştır. Lahana yaprağını ortasından ayır, bir ucuna içten koyarak kenarlarını kıvır ve sar. Sarmaları yayvan bir tencereye yerleştir.Önceden hazırlanmış ve az yağda kavrulmuş soğan,salça'lı sosu üzerine dök.(katlar arasına da konulabilir).Lahananın haşlama suyunu ekle (varsa yalnız kemik suyu) kapağı kapat. Kaynama durumuna gelince ateşi kıs ve yaklaşık 45 dakika pişir.
MALATYA ÇORBALARI
FUKARA KELLESİ
Malzemeler.
Beş altı baş soğan
Biraz yağ
Sarmısak, tuz ve kuru ekmek Yapılışı:
Bol soğan halka şeklinde doğranır ve yağda kavrulur. Soğanın üzerine su ve sarmısak konularak ateşte kaynamaya terk edilir. Ayrı bir yerde tabakların üzerine kuru ekmekler doğranır. Bu tabakların üzerine karışım sıcak, sıcak konur ve yenir. Varsa Az kavurma da karışıma eklenebilir.
Not: Sadece su ve soğanla veya su ve sarmısakla da yapılır. Tam o eski günlerdeki fakir halk için.
http://www.eskimalatya.com/malatya/tarhana3.jpg
TARHANA ÇORBASI
Malzemeler.
Bir kâse Malatya tarhanası
Bir çay bardağı kara nohut
Yarım kilo ıspanak
250 gram kavurma
Tereyağı
Nane, tuz Yapılışı:
Akşamdan tarhana ve nohut ıslatılır. Yeterli miktarda suyun içerisine tarhana ve nohut konarak belli bir süre kaynatılır. Tarhanaların pişmesine yakın bir zamanda içine doğranmış ıspanak ve kavurma eklenir. Daha sonra çorba piştikten sonra tereyağında kızartılan nane çorbanın üzerine dökülerek servise hazır hale getirilir.
Açıklama: Malatya tarhanası toz halinde olmayıp parça şeklindedir.
KULAK ÇORBASI
Malzemeler.
Bir kâse çorbalık hamur
250 gram kıyma
Bir yemek kaşığı salça
Bir buçuk kilo yoğurt
İki yemek kaşığı tereyağı
Bir çay bardağı simit
Tuz, karabiber ve su
Yapılışı:
Kıyma; tuz, karabiber ve simit ile iyice yoğrulur. Küçük köfteler yapılarak yağda kızartılır. Yağa nane de eklenir.
Kulağın, yani bozuk para kalınlığında kare seklinde küçük küçük kurutulmuş hamurun, pişirilmesi de su şekilde olur. Tencerede tuzlu su, kaynayıncaya kadar bekletilir. İçine kulaklar konulur ve haşlanır. Haşlandıktan sonra kulaklara yoğurt eklenir. Servis zamanında daha önce kızarttığımız nane, yoğurtlu kulağın üzerine dökülür. Bu karışımın yağ eriyikken yapılması gerekir. Böylece çorba hazır duruma gelir.
GİLGİL ÇORBASI (Mısır)
Malzemeler.
1.Gilgil Yarması (mısır yarması)
2.yoğurt
3.fasulye
4.tuz
5.su
Yapılışı:
önce mısırı bekletiriz.Sonra mısırı pişiririz.Ardından ayran yaparız ve hazırladığımız mısırı ayranın içine katarız.
Not: (Gel gel olsunda gilgil ekmeği olsun)Malatya Atasözü
KARA ÇORBA
Malzemeler.
İki çay bardağı Gendime
Bir çay bardağı kara nohut
Bir çay bardağı kuru fasulye
iki baş soğan,domates salçası yağ ve tuz Yapılışı:
Gendime, kara nohut ve fasulye suda iyice pişirilir.Su çorbanın kıvamına göre olmalıdır.Ayrı bir yerde kuru soğan yağ ve domates salçası ile kavrulur ve bu karışım önceki karışıma eklenir.
BULAMA
Malzemeler.
2 Su Bardağı Yoğurt
4 Su Bardağı Su
1 Tatlı Kasığı tuz
2 Tepeli Yemek Kaşığı Un
1/2 Su bardağı Dövme (Gendime)
Yapılışı:
Yoğurt unla beraber iyice ezilir . Su yavaş yavaş karıştırılarak ilave edilir . Ateş üstünde tuz atılıp karıştırılarak kaynatılır . Kaynayan yoğurt su karışımına önceden ıslatılmış gendime ilave edilerek pişirilir . Arzu edilirse üzerine kızgın yağla kırmızı biber gezdirilir.
Not : İstenirse gendime yerine ayni miktar pirinç de kullanılabilir .
PİRPİRİM ÇORBASI
Malzemeler.
1 Kg Pirpirim
1/2 Çay Bardağı Nohut
1/2 Çay Bardağı Fasulye
1/2 Çay Bardağı Kara Mercimek
1 Bas Kuru Soğan
2 Kasık Kef
1 Kasık Salça
3 Yumurta
Yağ
Yapılışı:
Aksamdan nohut , fasulye üzerini geçecek kadar su ile ıslatılır . Bir tencerede küp seklinde doğranmış soğan pembeleşene kadar kızartılır. İçerisine kef ve salça ilave edilir , tuz atılır , karıştırılır . Suyu , mercimeği konur . Mercimeği haşlanınca ayrı ayrı haşlanmış olan nohut ve fasulye ilave edilir . Ayıklanmış , yıkanmış , doğranmış pirpirim ile birlikte pişirilir . Sıcak olarak servis yapılır
Not : Arzu edilirse 2 yumurta kadar kıyma yada kavurma soğanıyla birlikte ilave edilebilir.
YÜZÜK ÇORBASI
Malzemeler.
1/2 Kg. Parça Et 1 Yemek Kaşığı Salça 2 Yemek Kaşığı Tere Yağı 1 Tatlı Kaşağı Tuz 1 Çay Bardağı Nohut 1-1/5 Su Bardağı Hazırlanmış Mantı Mantı işçin : 1 Su bardağı un 1 yumurta 200 gr Kıyma 1 Bas Soğan Tuz Karabiber Yapılışı:
Bir tencere parça et yıkanarak ateşe konulur. Kendi bıraktığı suyu çekince 1 kaşık salça ile karıştırılır. Üzerine bolca su konur , tuz atılır. Aksamdan ıslatılmış nohut ilave edilerek pişirilir. Ateşten alınır. Üzerine kızdırılmış tere yağı gezdirilir. Sıcak olarak servis yapılır. MANTI için Un havuz gibi açılır, ortasına yumurta , kenarına tuz koyularak ilik su ilavesi ile yoğrulur. Hamur 3 mm incelikte açılır. Küçük kareler seklinde kesilir. Ortasına kıymalı iç konulup kapatılır. Unlanmış tepsiye dizilir , fırınlandırarak kurutulur.
Not: Gendime (Dövme) Dövülerek veya değirmende kepeği alınmış kaynatılmamış buğday.
DEĞİŞİK MALATYA YEMEKLERİ
FASULYE KAVURMASI
1 kg fasulye, 2 adet soğan, 2 adet sivri biber, 3 yemek kaşığı tereyağı, 1 yemek kaşığı domates salçası, 3 adet domates
Fasulyeleri ayıklayıp yıkayın.2 cm uzunluğunda kesin. Soğanları küp şeklinde doğrayın. Sivri biberleri ortadan ikiye kesip çekirdeklerini temizleyin. İnce ince kıyın.Tereyağını tavada eritin. Soğanları katıp pembeleşene kadar kavurun. Biberleri ekleyip yumuşayınca, 1 yemek kaşığı domates salçasını katın. Domatesleri yıkayın. Küp şekline doğrayın ve tavadaki karışıma ekleyin. 5 dakika karıştırarak pişirin.Tuzla tatlandırıp fasulyeleri katın. Ağzı kapalı olarak suyunu çekene kadar 30 dakika pişirin. MTB
MALATYA TATLILARI
http://www.eskimalatya.com/malatya/malatyausulu.jpg
YASSI KADAYIF
Malzemeler:
1 çorba kaşığı yaş maya
Alabildiği kadar un
1 su bardağı şeker
1 su bardağı su
2 yumurta
1 çay bardağı çekilmiş ceviz içi
sıvıyağ
Şerbet için: 3 su bardağı su, 3 su bardağı şeker, limon
Bir tencereye ılık su koyarak maya ile şekeri suda karıştırarak eritin. Un ilave ederek karıştırın ve sıvı bir hamur elde edin. Karışımın ağzını kapatıp, kabarıncaya kadar bekletin. Teflon tavayı kısık ateşe koyun. Karışımdan azar azar alarak tavaya dökün. Yuvarlak şekil almasını sağlayın. Bu işleri hamur bitene kadar tekrarlayın. Hepsini ters yüz ederek pişirdikten sonra her birinin içine çekilmiş ceviz koyup kapatın. Tatlı için su ile şekeri kaynatarak koyu bir şerbet elde edin. Şerbetin içine birkaç damla limon damlatın. İki adet yumurtayı çırpın. Bir tavaya yağ koyarak kızdırın. İçine ceviz koyarak kapattığınız hamurları yumurtaya bulayıp kızgın yağa atın. Kızgın yağdan aldıktan sonra hamurları ılık şerbetin içine atın. Biraz şerbetin çekmesini bekledikten sonra üzerine ince ince çekilmiş fıstık ya da Hindistan cevizi rendesi serpiştirin. Dilimleyerek servis yapın.
http://www.eskimalatya.com/malatya/kolon_kare.gif
Malatya, tabiî güzellikler, görülmeye değer târihî eserler, kaplıcalar ve meyve bahçeleri ile zengin bir ilimizdir. Târihî eserlerin büyük kısmı yıkık vaziyettedir.
Ulu Câmi: Battalgâzi ilçesindedir. 1224’te Birinci Alâeddîn Keykubâd zamânında Mansur bin Yâkub yaptırmıştır. Anadolu’da ilk yapılan câmilerdendir. 1903 ve 1966’da tâmir görmüştür. Kapı kemeri, büyük kubbe ve kasnağındaki işlemeli taş oyma motifleri ile dikkati çeker. Tek minârelidir. Ahşap minberi Ankara Etnoğrafya müzesindedir.
Akminâre Câmii: Battalgâzi ilçesinde kale surlarının dışında Derme Deresi kıyısındadır. 1573’te Hikmet bin Zaim Yusuf tarafından yaptırılmıştır. Tek kubbeli ve tek minâreli tipik Osmanlı câmilerindendir.
Abdüsselam Câmii: Yazıhan ilçesinin Fethiye köyündedir. Mustafa Paşa bin Abdüsselam tarafından 1566’da yaptırılmıştır. Tek minâreli ve beş kubbeli bir câmidir.
Ulu Câmi: Arapgir ilçesindedir. On dördüncü asırda yapıldığı tahmin edilmektedir. Minâresizdir. Cam taç kapısındaki süsler çok güzeldir.
Câfer Paşa Câmii: Arapgir ilçesinde Osman Paşa Mahallesindedir. On dördüncü asırda yapılmış olduğu tahmin edilmektedir. Câfer Paşa tarafından 1694’te tâmir ettirildiği için bu isimle anılmaktadır. Ahşap minberin işlemeleri çok güzeldir.
Köprülü Mehmed Paşa Câmii: Hekimhan ilçesindedir. 1661 senesinde yaptırılmıştır. Tek kubbe ve minâreli tipik Osmanlı câmilerindendir.
Şahâbıyye-i Kübrâ Medresesi: Battalgâzi ilçesindedir. On dördüncü asırda Emir Şahâbeddîn Hızır tarafından yaptırılmıştır. Taç kapının sağ kanadı, türbe ve ana eyvan günümüze kadar gelebilmiştir.
Kırkgöz Köprüsü: Yazıhan, ilçesinde Sinanlı köyünde Tahma Çayı üstündedir. 220 m uzunluğunda 4 m genişliğindedir. Köprünün en önemli özelliği düz bir çizgi biçiminde kırıklar verilerek yapılmış olmasıdır. Ne zaman yapıldığı kesin olarak belli değildir. Bu köprü, şu anda Karakaya Baraj Gölü altında kalmıştır. Yerine büyük demiryolu ve karayolu ulaşımının sağlandığı köprü yapılmıştır.
Şeyh Hamîd-i Velî Zâviyesi: Dârende ilçesindedir. Tohma Çayı kıyısındadır. Önceleri dergah olan yapı, sonradan câmi ve türbeye çevrilmiştir. Türbede Şeyh Hamîd-i Velî ve oğlu Halil Tayyibî’ye âit olduğu söylenen kabirler vardır. Hamîd-i Velî’nin kabri olduğu söylenen bir türbe de Aksaray ilindedir.
Eski eserler: Hitit Sarayı, Aslantepe’de M.Ö. 13. asırdan kalmadır. Aslantepe’den çıkan eserler İstanbul, Ankara ve Malatya Arkeoloji müzelerindedir. Aslantepe, arkeolojik bir merkezdir. Mansuroğlu Hacı Mehmed tarafından yaptırılan târihî câmi, Venk’te kilise, İn Deresinde mağaralar, eski yol üzerinde han kalıntısı, geyik şekilleri ile süslü mozayik havuz vardır. Yedi kültür tabakasına rastlanmıştır.
Malatya Kalesi: Bugünkü Battalgâzi ilçesindedir. Roma İmparatoru Titus yaptırmıştır. Danişmend Emiri Gâzi Taylı ve Selçuklu Sultanı İkinci Kılıçarslan tâmir ettirmiştir. 94 kulesi ve burcu vardır. Yüksekliği 20 m olan iki surla çevrilidir. Dârende (Zengibar), Doğanşehir ve Arapkir kaleleri târihî eserlerdir.
Höyükler: Câfer, Değirmendere, İmamoğlu, Gelinciktepe ve Fethiye höyüklerinde eski eserler bulunmuştur. Câferhöyükte bulunan 4 heykelcik en eski eserler olarak kabul edilmektedir ve M.Ö. 7000 sene önceye âittir. Dokuz bin senelik bu eserler Malatya müzesindedir.
Malatya Arkeoloji müzesi: Müzede bölgede yapılan kazılarda bulunan Neolotik, Eski Tunç, Hitit, Roma ve Selçuklu devirlerine âit eserler sergilenmektedir. Asur ticâret kolonilerine âit Seramikler ve Hititlere âit ağırlık taşları, Romalılara âit toprak heykeller, Bizans seramik ve Selçuklu çinileri vardır.
Aslan taşlar: Dârende yakınındadır. İki âdet aslan taş heykeli Yeniköy eteklerindedir.
Mağaralar: Onar, Ansur (Buzluk köyü), Orman Sırtı köyündedir. Târih öncesi çağlara âittir.
Mesîre yerleri:
Malatya’da çok sayıda kaynak, çay, dere ve meyve bahçeleri gezi dinlenme ve mesîre yeri olarak halkın rağbet ettiği yerlerdir. Başlıcaları şunlardır:
Horata Subaşı: İl merkezine 5 km mesâfede bir dinlenme yeridir. Beydağı’nın eteklerinde bir dere yatağının kıyısındadır. Çevresi söğüt ağaçları ile kaplıdır.
Gündüzbey Subaşı: İl merkezine 18 km uzaklıktaki Derme Deresinin kaynağı olan bir dinlenme yeridir. Söğüt ve meyve ağaçları ile kaplıdır.
Sürgü Pınarbaşı: Sürgü Çayının kaynağı olan bir dinlenme yeridir. İl merkezine 70 km uzaklıktadır. Kaynak yeri küçük bir göl durumundadır. Yer yer kavak ağaçları ile kaplıdır.
Takas Pınarbaşı: Sürgü Pınarbaşına yakın bir yerde bir dinlenme yeridir. Kavak ağaçları ile kaplı bir vâdidir.
Tecde Bahçeleri: İl merkezi yakınında yeşillikler içinde çok güzel bir mesîre yeridir. Kavak, söğüt ve meyve ağaçları ile kaplıdır. Burada önceden küçük bir baraj gölü de vardı.
İçme ve kaplıcalar:
Malatya’da içme ve kaplıcalar yok denecek kadar azdır. Yöre halkı tarafından kullanılan şifâlı su kaynaklarının bâzıları şunlardır:
Aşağı İspendere Ilıcası: Çolaklı bucağına bağlı Bulutlu köyündedir. İl merkezine 20 km mesâfede olan bu kaplıcada banyo ve konaklama tesisleri mevcuttur. İçme kürleri, mîde, karaciğer, safra yolları ve barsak hastalıklarına, banyo kürleri ise nevralji, nefrit ve cilt hastalıklarına iyi gelir.
Rotükan Mâden Suyu: Merkeze bağlı Rotükan köyündedir. Tesisleri mevcut değildir. Hiperstenik mîde rahatsızlıkları ile karaciğer, safra yolları ve barsak hastalıklarına iyi gelmektedir
Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Havzasında yer alan Malatya İç Anadolu, Akdeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine doğal geçişi sağlayan yol güzergahındadır. Malatya genel olarak yüksek plato ve dağlardan oluşan bir arazi yapısına sahiptir.
İlin güney bölümü meşe ağaçlarından oluşan korular ve baltalıklarla, kuzeyi ise bozuk nitelikli yapraklı ormanlarla kaplıdır. Nehir ve çay kenarlarında kavaklık ve söğütlükler bulunur. İl merkezi ve ilçelere bağlı köylerde, kayısı başta olmak üzere geniş meyvelikler yer alır.
İklimi karasaldır; yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve çoğu kez kar yağışlıdır. Ancak son yıllarda yapılan Karakaya ve diğer baraj göllerinin etkisiyle, iklim yumuşayarak zaman zaman Akdeniz iklimi özelliklerini göstermektedir. En çok yağış, ilkbahar ve sonbahar aylarında görülmektedir.
Yapılan araştırmalar ve arkeolojik kazılar sonucunda, tarihi geçmişi Paleolitik Çağa kadar uzanan Malatya ilinde, M.Ö. 7000 yıllarında iskanın başladığı anlaşılmıştır. Yöre, daha sonra Hitit, Asur, Urartu, Pers, Roma, Bizans, Arap, Selçuklu ve Osmanlı egemenliklerini yaşamıştır.
GEZİLECEK YERLER :
Nemrut Dağı :
Doğu ve Batı Medeniyetlerinin, 2150 m. yükseklikte muhteşem bir piramitteki kesişme noktası, Dünyanın sekizinci harikası Nemrut, Yüksekliği on metreyi bulan büyüleyici heykelleri, metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle, UNESCO Dünya Kültür Mirasında yer almaktadır.
Nemrut Dağı, üzerinde barındırdığı dev heykellerin ve anıt mezarın yanı sıra, dünyanın en muhteşem gündoğumu ve gün batışının seyredilebildiği yer olmasıyla da ilgi çekmektedir. Her yıl binlerce insan gündoğumu ve gün batışını seyretmek için Nemrut Dağına gelmektedir.
UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası olarak ilan edilen Nemrut Dağı, çevresindeki Kommagene Uygarlığı eserleri ile birlikte ülkenin önemli Milli Parklarından biridir. Nemrut Dağındaki dev heykeller ve tümülüs, Arsameia (Eski Kale), Yeni Kale, Karakuş Tepesi ve Cendere Köprüsü Milli Park sınırları içerisinde yer alıyor.
Tarihçe :
İki bin yıldır güneşin doğuşunu ve batışını 2150 m. yükseklikte izleyen dev heykellerin sırrının çözülmesi için Kommagene Uygarlığı'nın keşfine gitmek gerekir.
Nemrut Dağı'nın Kraliyet Akademisi tarafından araştırma yapmak üzere bölgeye gönderilen genç bilim adamı Otto Punchtein başkanlığındaki ekip, Nemrut Dağı'nın tepesindeki tümülüs ve tümülüsün doğu ve batı yanlarında oluşturulmuş teraslar üzerindeki devasa heykeller ve çeşitli kabartmalardan oluşan eserler üzerinde çalışır. Uzun çalışmalar sonunda Grekçe yazılı kitabeyi çözen Punchstein, bu eserlerin Kommagene Uygarlığı'na ait olduğunu ve Kommagene Kralı I. Antiochos tarafından yaptırıldığını keşfeder. Antiochos'un ağzından yazılan kitabe, Nemrut Dağı'nın sırrını ve Antiochos'un yasalarını içermektedir.
Kommagene Uygarlığının ortaya çıkmasını sağlayan kazılar, Nemrut Dağı'ndan başka Arsameia, Samsat ve Fırat Havzasında gerçekleştirilmiştir. Bölgede yapılan kazılarda ortaya çıkartılan taşınabilir eserler müzelerde, geri kalanları da Milli Park Alanı içerisinde korumaya alınmıştır.
Kommagene Krallığı :
Yunanca "Genler Topluluğu" anlamına gelen Kommagene, ismiyle bağdaşırcasına, Grek ve Pers uygarlıklarının inanç, kültür ve geleneklerinin bütünleştiği güçlü bir krallıktır. Toros Dağlarındaki çeşitli yolların birleştiği noktada bulunan antik Kommagene Krallığı, Suriye'nin Kuzeyi, Hatay, Pınarbaşı, Kuzey Toroslar ve doğuda Fırat Nehri'nin çevrelediği verimli topraklarda yer almıştır. Tarıma ve hayvancılığa elverişli ve ekonomik önemi yüksek sedir ağacı ormanlarını barındıran Kommagene topraklarının, ilk çağlardan beri yerleşim alanı olarak kullanıldığı civardaki mağara ve arkeolojik buluntulardan anlaşılmaktadır.
Antik dünyanın küçük ancak güçlü ülkesi Kommagene, baba tarafı Pers Krallarından "Krallar Kralı olarak anılan Darius'a ile, anne tarafı Makedonya Hükümdarı Büyük İskender ile akraba olan bir prensin oğlu Mithradates Kallinikos tarafından, İ.Ö. 109 yılında bağımsız bir krallık olarak kurulmuştur. Farklı topluluklardan meydana gelen ve ayrı inanç ve kültürlere sahip Kommageneliler arasındaki birliği sağlamak konusunda büyük başarı sağlayan Mithradates Kallinikos, tanrılarla olan bağını kuvvetlendireceği ve böylece ulusunu barış içerisinde yaşatacağı inancıyla ülkesinin çeşitli yerlerinde tapınaklar yaptırmıştır.
Kaleler :
Eski Malatya Kalesi:
Eski Malatya'da olup geniş bir alanı kaplar. Yapımına Roma İmparatoru I. Titus zamanında başlanmıştır. Daha sonra Bizans İmparatoru Justinianus (522-565) zamanında son halini almıştır.
Eski Arapgir Kalesi:
Sert kayalar üzerine inşa edilmiş kalenin temel kısımları blok taştan diğer kısımları ise kesme taştan yapılmıştır. Anadolu Selçuklular Dönemi eseridir.
Doğanşehir Kalesi:
Doğanşehir ilçesinde yeralan kale beşgen bir yapıya sahiptir. Romalılar Devri'nde yapılmıştır.
Camiler ve Türbeler :
Malatya'nın önemli camileri Ulu Cami, Arapkir Ulu Cami, Yeni Camii,Yusuf Ziya Camii, Çarşı Camii, Melik Sunullah Camii(Battalgazi), Somuncu Baba Camii(Darande), Molla Eyüp Mescidi(Arapkir)'dir.
Önemli kümbetler Emir Ömer Türbesi, Sıddı Zeynep Kümbeti(Battalgazi) ve Kanlı Kümbeti(Battalgazi)'dir.
Hanlar :
Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı:
Eski Malatya'da dikdörtgen alan üzerine inşa edilmiştir. 1632 tarihinde IV. Murat'ın silahtarı Bosnalı Mustafa Paşa yaptırmıştır.
Taşhan:
Hekimhan ilçesinde Malatya Sivas karayolu üzerinde, Eski Darende'dedir. Selçuklu Sultan Hanlarının geleneklerini devam ettiren bir yapıdır.
Bedesten:
Eski Darende ilçesinde yer alan dikdörtgen bir yapıdır.
Mesire Yerleri :
Malatya'yı çevreleyen bölge ziyaret edilebilecek bir çok yer sunar. Sultansuyu'nda, sadece safkan Arap atları yetiştirilmez, ayrıca bu büyüleyici yer yakınında Sultansuyu Barajı'nın oluşturduğu göl kenarında insanların piknik yapmasına fırsat tanır. Karakaya Barajı'nın oluşturduğu göl şehirden 15 km. uzaktadır ve yaz ayları yerel halkın gözde piknik mekanıdır. Bu gölde balık avına izin verilmektedir. Darende'nin 10 kilometre batısındaki Günpınar Şelalesi insanların doğal güzelliğin zevkini çıkarıp, piknik yapacağı ve dinleneceği bir yerdir.
Şehre yakın diğer dinlenme alanları Gündüzbey Pınarbaşı, Orduzu Pınarbaşı, Yeşilyurt ve Konak kasabasındaki Horata Suyu'dur. Bunlar arasında Yeşilyurt ve Gündüzbey kirazıyla ünlüdür. Kiraz hasat mevsiminde (Haziran ayı), Yeşilyurt'ta Kiraz Festivali düzenlenir.
Arguvan ilçesinin Kızık köyü tabiat güzelliği ile huzur vermekte, köyün koruma havuzunda bulunan balıklar ise ziyaretçileri hayrete düşürmektedir. Burada bulunan bir su kaynağı ve kaynaktaki balıklar kutsal kabul edilir. Bu nedenle balıkların yenmesine izin verilmez. Yerel halk bu balıkları 'bulaşıkçı' olarak nitelendirmektedir. Çünkü balıklar köylülerin suya bıraktığı kirli kapları temizlemektedirler.
Sportif Etkinlikler :
Doğa Yürüyüşü:
Nemrut Dağı, Sultan Suyu Vadisi, Levent Vadisi ve Pötürge ilçesi yaylaları doğa yürüyüşü sevenler için ideal yerlerdir.
Cirit:
Ata sporu cirit, Malatya festivallerinin vazgeçilmez faaliyetlerindendir. Malatya'da özel olarak yetişen atlar eşliğinde yapılan bu spor, yerli ve yabancı turistlerde büyük ilgi uyandırmaktadır.
Olta Balıkçılığı:
Balık avlamayı zevk haline getiren balık severler için Karakaya Baraj Gölü, Sultansuyu Baraj Gölü ve Sürgü Baraj Göllerinde olta balıkçılığı oldukça yaygındır. Çevrede bulunan dinlenme mekanları da ziyaretçilere uygun ortamlar sunmaktadır.
Yamaç Paraşütü:
İnönü Üniversitesi Havacılık kolu Yamaç Paraşütü eğitim ve atlama kursu düzenlenmektedir.
NE ALINIR ?
Sofra bezi, perde, yazma gibi ahşap kalıplarla ve baskı tekniği ile süslenmiş dokumalar; halılar, canlı ve renkli olan kilimler, cicim; dövme, çekme germe gibi yöntemlerle yapılan bakır mutfak eşyaları; ahşaptan yapılan ve "güm güm" denen yayıklar çıkrıklar, kaşıklar Malatya'dan alınabilecek özgün hediyelik eşyalardır.
Kuru kayısının yanında, kayısının çeşitli türlerinden yapılmış dondurulmuş kayısı, kayısı konservesi, jöle, reçel, marmelat ve kreması, yeşil kayısı turşusu ve pestilinin de yapılacak alışverişlerde alınması tavsiye edilir.
Malatya kent merkezindeki Kapalı Çarşı, Bakırcılar Çarşısı, Kuru Kayısı Pazarı, Atatürk ve İnönü Caddeleri ile Milli Egemenlik Caddesi alışveriş merkezleridir.
Ne Yenir ?
Lezzetli bir mutfağa sahip olan Malatya mutfağında etin ve bulgurun önemli bir yeri vardır.Çoğunlukla bulgur ve diğer malzemelerin karışımıyla yapılan 70 tür 'köfte' bulunmaktadır. Bulgur, fasulye yaprağı, kiraz, ayva, üzüm ve dut yaprağı ile yapılan sarmalarda da kullanılır.
Ayrıca kebaplardan, tatlılara kadar birçok yerde kullanılan kayısı ve ürünlerinin, damak lezzetinde önemli bir yeri vardır. Yerel mutfağın gözde yemeklerinden kağıt kebabı ve içli köftenin ise tadına doyum olmaz. Tanımlamanın yetersiz kalacağına inandığımız birbirinden lezzetli ve çeşitli kayısı tatlılarını ise Malatya'yı ziyaretinizde mutlaka tatmalısınız.
TARİHİ VE TURİSTİK ESERLER:
Malatya, tabiî güzellikler, görülmeye değer târihî eserler, kaplıcalar ve meyve bahçeleri ile zengin bir ilimizdir. Târihî eserlerin büyük kısmı yıkık vaziyettedir.
Ulu Câmi: Battalgâzi ilçesindedir. 1224’te Birinci Alâeddîn Keykubâd zamânında Mansur bin Yâkub yaptırmıştır. Anadolu’da ilk yapılan câmilerdendir. 1903 ve 1966’da tâmir görmüştür. Kapı kemeri, büyük kubbe ve kasnağındaki işlemeli taş oyma motifleri ile dikkati çeker. Tek minârelidir. Ahşap minberi Ankara Etnoğrafya müzesindedir.
Akminâre Câmii: Battalgâzi ilçesinde kale surlarının dışında Derme Deresi kıyısındadır. 1573’te Hikmet bin Zaim Yusuf tarafından yaptırılmıştır. Tek kubbeli ve tek minâreli tipik Osmanlı câmilerindendir.
Abdüsselam Câmii: Yazıhan ilçesinin Fethiye köyündedir. Mustafa Paşa bin Abdüsselam tarafından 1566’da yaptırılmıştır. Tek minâreli ve beş kubbeli bir câmidir.
Ulu Câmi: Arapgir ilçesindedir. On dördüncü asırda yapıldığı tahmin edilmektedir. Minâresizdir. Cam taç kapısındaki süsler çok güzeldir.
Câfer Paşa Câmii: Arapgir ilçesinde Osman Paşa Mahallesindedir. On dördüncü asırda yapılmış olduğu tahmin edilmektedir. Câfer Paşa tarafından 1694’te tâmir ettirildiği için bu isimle anılmaktadır. Ahşap minberin işlemeleri çok güzeldir.
Köprülü Mehmed Paşa Câmii: Hekimhan ilçesindedir. 1661 senesinde yaptırılmıştır. Tek kubbe ve minâreli tipik Osmanlı câmilerindendir.
Şahâbıyye-i Kübrâ Medresesi: Battalgâzi ilçesindedir. On dördüncü asırda Emir Şahâbeddîn Hızır tarafından yaptırılmıştır. Taç kapının sağ kanadı, türbe ve ana eyvan günümüze kadar gelebilmiştir.
Kırkgöz Köprüsü: Yazıhan, ilçesinde Sinanlı köyünde Tahma Çayı üstündedir. 220 m uzunluğunda 4 m genişliğindedir. Köprünün en önemli özelliği düz bir çizgi biçiminde kırıklar verilerek yapılmış olmasıdır. Ne zaman yapıldığı kesin olarak belli değildir. Bu köprü, şu anda Karakaya Baraj Gölü altında kalmıştır. Yerine büyük demiryolu ve karayolu ulaşımının sağlandığı köprü yapılmıştır.
Şeyh Hamîd-i Velî Zâviyesi: Dârende ilçesindedir. Tohma Çayı kıyısındadır. Önceleri dergah olan yapı, sonradan câmi ve türbeye çevrilmiştir. Türbede Şeyh Hamîd-i Velî ve oğlu Halil Tayyibî’ye âit olduğu söylenen kabirler vardır. Hamîd-i Velî’nin kabri olduğu söylenen bir türbe de Aksaray ilindedir.
Eski eserler: Hitit Sarayı, Aslantepe’de M.Ö. 13. asırdan kalmadır. Aslantepe’den çıkan eserler İstanbul, Ankara ve Malatya Arkeoloji müzelerindedir. Aslantepe, arkeolojik bir merkezdir. Mansuroğlu Hacı Mehmed tarafından yaptırılan târihî câmi, Venk’te kilise, İn Deresinde mağaralar, eski yol üzerinde han kalıntısı, geyik şekilleri ile süslü mozayik havuz vardır. Yedi kültür tabakasına rastlanmıştır.
Malatya Kalesi: Bugünkü Battalgâzi ilçesindedir. Roma İmparatoru Titus yaptırmıştır. Danişmend Emiri Gâzi Taylı ve Selçuklu Sultanı İkinci Kılıçarslan tâmir ettirmiştir. 94 kulesi ve burcu vardır. Yüksekliği 20 m olan iki surla çevrilidir. Dârende (Zengibar), Doğanşehir ve Arapkir kaleleri târihî eserlerdir.
Höyükler: Câfer, Değirmendere, İmamoğlu, Gelinciktepe ve Fethiye höyüklerinde eski eserler bulunmuştur. Câferhöyükte bulunan 4 heykelcik en eski eserler olarak kabul edilmektedir ve M.Ö. 7000 sene önceye âittir. Dokuz bin senelik bu eserler Malatya müzesindedir.
Malatya Arkeoloji müzesi: Müzede bölgede yapılan kazılarda bulunan Neolotik, Eski Tunç, Hitit, Roma ve Selçuklu devirlerine âit eserler sergilenmektedir. Asur ticâret kolonilerine âit Seramikler ve Hititlere âit ağırlık taşları, Romalılara âit toprak heykeller, Bizans seramik ve Selçuklu çinileri vardır.
Aslan taşlar: Dârende yakınındadır. İki âdet aslan taş heykeli Yeniköy eteklerindedir.
Mağaralar: Onar, Ansur (Buzluk köyü), Orman Sırtı köyündedir. Târih öncesi çağlara âittir.
Mesîre yerleri:
Malatya’da çok sayıda kaynak, çay, dere ve meyve bahçeleri gezi dinlenme ve mesîre yeri olarak halkın rağbet ettiği yerlerdir. Başlıcaları şunlardır:
Horata Subaşı: İl merkezine 5 km mesâfede bir dinlenme yeridir. Beydağı’nın eteklerinde bir dere yatağının kıyısındadır. Çevresi söğüt ağaçları ile kaplıdır.
Gündüzbey Subaşı: İl merkezine 18 km uzaklıktaki Derme Deresinin kaynağı olan bir dinlenme yeridir. Söğüt ve meyve ağaçları ile kaplıdır.
Sürgü Pınarbaşı: Sürgü Çayının kaynağı olan bir dinlenme yeridir. İl merkezine 70 km uzaklıktadır. Kaynak yeri küçük bir göl durumundadır. Yer yer kavak ağaçları ile kaplıdır.
Takas Pınarbaşı: Sürgü Pınarbaşına yakın bir yerde bir dinlenme yeridir. Kavak ağaçları ile kaplı bir vâdidir.
Tecde Bahçeleri: İl merkezi yakınında yeşillikler içinde çok güzel bir mesîre yeridir. Kavak, söğüt ve meyve ağaçları ile kaplıdır. Burada önceden küçük bir baraj gölü de vardı.
İçme ve kaplıcalar:
Malatya’da içme ve kaplıcalar yok denecek kadar azdır. Yöre halkı tarafından kullanılan şifâlı su kaynaklarının bâzıları şunlardır:
Aşağı İspendere Ilıcası: Çolaklı bucağına bağlı Bulutlu köyündedir. İl merkezine 20 km mesâfede olan bu kaplıcada banyo ve konaklama tesisleri mevcuttur. İçme kürleri, mîde, karaciğer, safra yolları ve barsak hastalıklarına, banyo kürleri ise nevralji, nefrit ve cilt hastalıklarına iyi gelir.
Rotükan Mâden Suyu: Merkeze bağlı Rotükan köyündedir. Tesisleri mevcut değildir. Hiperstenik mîde rahatsızlıkları ile karaciğer, safra yolları ve barsak hastalıklarına iyi gelmektedir.
YÖRESEL YEMEKLER:
s-4YEMEK
Burada değişik kaynaklardan alınarak tarifi verilen Malatya'mızın yemekleri, eşim S. Benli tarafından evde tek tek yapıldıktan sonra Sitemizde yayınlanmıştır. MTB
Müminler yemekten önce "Bismillahirrahmanırrahim" yemekten sonra "Elhamdülillah" derler ve sevgili peygamberleri Hz. Muhammed (sav) öğrendikleri şu duayı okurlar.
"Bizi yediren, içiren ve bizi Müslüman olarak yaratan Allah'a hamt olsun"
KÜFTELER
http://www.eskimalatya.com/malatya/avrat%20kufte.jpg
YAPRAK SARMALI EŞKİLİ KÜFTE (Ekşili Köfte)
Malzemeler.
Kiraz, ayva veya fasulye yaprağı
1/2 kg yarma
1 kg. yoğurt
Kuru soğan, 1/2 kg. taze fasulye
3 adet ekşi elma
Bir yemek kaşığı erik ekşisi
Bir yemek kaşığı kef(Kef tuzlu tereyağının erimesinden sonra elde edilen tuzlu ve tadı değişik malzemedir)
Tereyağı ve tuz
İki kaşık un
Yapılışı:
İlk önce tuzlu hamur hazırlanır.Hamur yarma ile yapılır.Bu hamurlar kiraz, ayva yahut fasulye yaprağı ile ince ince sarılır ve köfteler bir tencereye muntazam şekilde dizilir. Köftelerin üzerine bir ağırlık konularak kaynatılır.
Ayrı bir yerde, yoğurda iki kaşık un,erik ekşisi,taze fasulye, kef ve su konarak çorba suyu gibi karışım biraz kaynatılır.Eriyiğin kesilmemesine dikkat edilmelidir.Karışım, köftelerin üzerine eklenerek kaynamaya terk edilir.Ayrıca doğranmış ekşi elma eklenebilir.
Ayrı bir kapta bol soğan kavrulur, pişmekte olan köftelere eklenir.Tabaklara ekşili köfteler alınarak soğuk veya ılık olarak yenir.
http://www.eskimalatya.com/malatya/icli.jpg
İÇLİ KÜFTE
MALZEMELER
250 gr dana kıyma
1 kg çiğ köftelik bulgur
1 çorba kaşığı dövülmüş kişniş
tuz
iç malzemesi :
750 gr dana-kuzu kanışımı iri çekilmiş kıyma
iki çorba kaşığı tereyağı
kırmızı pul biber
1 demet maydanoz
100 gr ceviz içi
3 baş soğan
ayçiçeği yağı
karabiber
tuz
HAZIRLANIŞI
Soğanları tereyağında pembeleşinceye kadar kavun, üzerine iri çekilmiş kıymayı ilave edip, yeniden beraberce kavurun. İçine karabiber, kırmızı biber, tuz ve ince doğranmış maydanoz katın ve ateşten alın. Elde kırdığınız cevizi ilave edin. Bulgur, dövülmüş kişniş ve tuzu karıştırın, su katıp biraz yoğurun. 250 gr kıyma katıp, çiğ köfte yapar gibi tekrar yoğurun. İri ceviz büyüklüğünde top hamuru avuç içinizde açın ve içine hazırladığınız içten koyup, kapatın. Elinizle üzerine biraz bastırıp yassıltın. Kızgın ayçiçeği yağında alt üst ederek kızartın.
ÇİMDİK KÜFTE
Malzemeler.
1/2 kg yarma
1/2 kg. kış kabağı
Bir miktar Malatya mercimeği
1 kg. yoğurt
Sarmısak, tereyağı ve kırmızı biber Yapılışı:
Yarma bir miktar tuz konarak su ile yoğrulur ve hamur yapılır. Hamur küçük küçük çimdiklenerek şekilsiz köfteler haline getirilir.
Mercimekler yıkanır, kabaklar Malatya küp şekeri büyüklüğünde doğranır,karışımın üzerine kaynar su dökülerek hep birlikte köfteler pişirilir.Köftelerin suyu süzülür.
Ayrı bir yerde hazırlanan tuzlu ve sarmısaklı yoğurt pişen köftenin üzerine eklenir ve hafif sulandırılır. Burada dikkat edilmesi gereken husus yoğurt katılırken köftelerin sıcak olmamasıdır. yoğurtlu köftelerin üzerine tereyağında eritilmiş kırmızı biberli yağ sıcak sıcak dökülür ve yenir.
BALCANLI KÜFDE
Malzemeler.
1 kg yarma
750 gr. patlıcan
Kuru soğan, tuz,domates salçası ve tereyağı. Yapılışı:
Yarma tuz ve su ile iyice yoğrulur. Hamurdan küçük küçük yuvarlak köfteler yapılır.Patlıcanlar ise parmak kalınlığında ve 3-4 cm. uzunluğunda doğranır, tereyağında kızartılır. Ayrıca bol soğan yağda kızartılır ve buna domates salçası eklenir. Kaynamakta olan karışımlı suya köfteler eklenir ve köfte pişene kadar kaynama devam eder.Bu köftelerin yenişi isot yani yeşil biber ile çok güzel olur.
SIKMA KÜFTE
Malzemeler.
Orta Bulgur
Yarma
1 bas Soğan,2-3 yeşil biber,1-2 domates
5-6 diş sarımsak
yarim demet maydanoz
Tuz
kırmızı biber
bir kaşık salça
yağ
Yapılışı:
Orta bulguru yarma(unlu bulgur) ile birlikte ıslatıp tuzunu koyduktan sonra yoğuruyoruz.Köfteleri yuvarlayarak yassıltıyoruz.Diğer tarafta bir tencerede suyu biraz tuz ile kaynatıyoruz.
Hazırladığımız köfteleri kaynayan suya atıp pişiriyoruz.Köfteler piştikten sonra süzüyoruz.Soğanı küp küp doğradıktan sonra yağda kavuruyoruz.İçine doğranmış biberleri,domatesi,sarımsağı ekleyip birlikte kavuruyoruz.Biraz tuz ,kırmızı biber ve salçasını ekliyoruz.Daha sonra süzdüğümüz köfteleri içine katıyoruz ince ince doğradığımız maydanoz ile süsleriz.
KAKIRDAKLI KÜFTE
Malzemeler.
250 gram kuyruk
Bir adet soğan
Bir kilo kadar orta bulgur
İki bardak su
Az miktarda un
Karabiber, kırmızıbiber, tuz ve maydanoz. Yapılışı:
Kuyruk küçük küçük doğranır. İçerisine bir miktar tuz atılarak kızartılır ve böylece yağı çıkartılır. Doğranan soğan bu yağda kızartılır. Daha sonra orta bulgurlar soğana eklenir. İki bardak su konarak karışımın ağzı kapatılır. Kapalı bir tencerede su çekilene kadar pişirmeye devam edilir. Pilav kıvamına yakin bir kıvama gelen malzemenin içerisine bir avuç un, karabiber, kırmızıbiber ve maydanoz eklenir. Bunlar hamur kıvamına gelinceye dek yoğrulur. Ceviz büyüklüğünde yuvarlanır ve süzgece dizilir. Ayrı bir tencerede su kaynatılır. Kaynayan suyun üzerine süzgeç ve bunun içerisine de köfteler konur. Su buharında köfteler pişirilir.
YAPRAK KÜFDESİ ( DEĞİŞİK TARİF )
Malzemeler.
1 kg. taze kiraz ve ayva yaprağı
(İlkbaharda yeni çıkan yapraklar)
1 kg. yarma
3 adet orta büyüklükte soğan
2 kg. yoğurt
1 çay bardağı un
1 yemek kaşığı erik eksisi
tuz
Yapılışı:
1 kg. yarma genişçe bir kaba konularak üzerine bir miktar su ilave edilip köfte hamuru kıvamında yoğrulur.
10 dakika dinlenmeye bırakılıp daha sonra bu hamurlarda küçük parçalar alınarak taze ve temiz olarak toplanmış kiraz ve ayva yapraklarının içerisine konularak sigara gibi sarılır. (sarma yönü yaprakların dar tarafıdır.)
Daha sonra alt kısmi düz bir tencerenin içerisine sıra ile dizilir.
sarma işlemi bittikten sonra tencerenin içerisine üst üste sıra ile dizilmiş köftelerin üzerine bir tabak konulup(köftelerin dağılmaması için) üzerine tuzu ayarlanmış su dökülerek orta ateşte iyice haşlanır.
Haşlanmış köftelerin suyu bir süzgeçte süzülür.
Başka geniş bir tencere içerisinde yoğurda bir miktar su, un, erik eksisi ve yeterli miktarda tuz ilave edilerek orta ateşte kıvamına gelinceye kadar karıştırılarak kaynatılıp içerisine köfteler ilave edilerek bir miktar daha kaynatılıp indirilir.
Hazırlanan köfteler çukur yemek tabaklarına konulup üzerine başka bir kapta pembeleşinceye kadar kavrulup içerisine salça ilave edilerek hazırlanan soğan serilip biraz dinlenmeye bırakıldıktan sonra servis yapılır.
EŞKİLİ ISPANAK KÜFTESİ
Malzemeler.
yarim kg ıspanak
yarim kase haşlanmış Nohut
yarim kase mercimek
salça
yağ
soğan
orta bulgur
yarma
tuz Yapılışı:
soğanı doğradıktan sonra yağda kavuruyoruz,
içine salçasını ekliyoruz ve biraz daha kavurduktan sonra yeterince su ekleyip Mercimeği içine katip ,tuzunuza ekledikten sonra kaynamaya bırakıyoruz.Bu arada orta bulgura ,yarmayı ekleyip tuz ve su katarak yoğuruyoruz.Hamurumuz hazır olunca küçük küçük yuvarlıyoruz.Kaynamakta olan mercimeğe köftelerimizi ekliyoruz ve yaklaşık 20 dakika kaynadıktan sonra yıkanmış ve doğranmış olan ıspanağı katıyoruz.Yemeği indirmeden erik eksisini ekleyip biraz daha kaynadıktan sonra ocaktan alıyoruz.
YOĞURTLU KÜFTE
Malzemeler.
küftelik bulgur
ıspanak veya pirpirim
yoğurt
sarmısak Yapılışı:
köftelik hamur yoğrulur, köfte top top dökülür. kaynar suda haşlanır.Köfteler pişmeye yakın ıspanak eklenerek pişirilir.
suyu süzülüp soğuduktan sonra sarmısaklı yoğurda katılır.isteyen üstüne salçalı,naneli,biberli sos yapar.
pirpirimli yapmak isteyende pirpirimi ayrı haşlayıp sonra pişen küfteye ekler.
(LAHANA SARMASI) NAHNA KÜFTESİ
Lahananın yapraklarını ayır, yıka.Tencereye iki su bardağı su ve bir tatlı kaşığı tuz koy, kaynama derecesine gelince lahanaları koyup bir kez alt-üst ederek yumuşayıncaya değin üç dört dakika haşla, bir tepsiye çıkar. Haşlama suyunu sakla, soğanı soy, yıka, ince doğra. Maydanozu yıka, ayıkla, ince ince kıy. Bulgur, soğan, maydanoz, kıyma salça kalan tuz, karabiber, nane, 1/3 su bardağı su ve yağı iyice karıştır. Lahana yaprağını ortasından ayır, bir ucuna içten koyarak kenarlarını kıvır ve sar. Sarmaları yayvan bir tencereye yerleştir.Önceden hazırlanmış ve az yağda kavrulmuş soğan,salça'lı sosu üzerine dök.(katlar arasına da konulabilir).Lahananın haşlama suyunu ekle (varsa yalnız kemik suyu) kapağı kapat. Kaynama durumuna gelince ateşi kıs ve yaklaşık 45 dakika pişir.
MALATYA ÇORBALARI
FUKARA KELLESİ
Malzemeler.
Beş altı baş soğan
Biraz yağ
Sarmısak, tuz ve kuru ekmek Yapılışı:
Bol soğan halka şeklinde doğranır ve yağda kavrulur. Soğanın üzerine su ve sarmısak konularak ateşte kaynamaya terk edilir. Ayrı bir yerde tabakların üzerine kuru ekmekler doğranır. Bu tabakların üzerine karışım sıcak, sıcak konur ve yenir. Varsa Az kavurma da karışıma eklenebilir.
Not: Sadece su ve soğanla veya su ve sarmısakla da yapılır. Tam o eski günlerdeki fakir halk için.
http://www.eskimalatya.com/malatya/tarhana3.jpg
TARHANA ÇORBASI
Malzemeler.
Bir kâse Malatya tarhanası
Bir çay bardağı kara nohut
Yarım kilo ıspanak
250 gram kavurma
Tereyağı
Nane, tuz Yapılışı:
Akşamdan tarhana ve nohut ıslatılır. Yeterli miktarda suyun içerisine tarhana ve nohut konarak belli bir süre kaynatılır. Tarhanaların pişmesine yakın bir zamanda içine doğranmış ıspanak ve kavurma eklenir. Daha sonra çorba piştikten sonra tereyağında kızartılan nane çorbanın üzerine dökülerek servise hazır hale getirilir.
Açıklama: Malatya tarhanası toz halinde olmayıp parça şeklindedir.
KULAK ÇORBASI
Malzemeler.
Bir kâse çorbalık hamur
250 gram kıyma
Bir yemek kaşığı salça
Bir buçuk kilo yoğurt
İki yemek kaşığı tereyağı
Bir çay bardağı simit
Tuz, karabiber ve su
Yapılışı:
Kıyma; tuz, karabiber ve simit ile iyice yoğrulur. Küçük köfteler yapılarak yağda kızartılır. Yağa nane de eklenir.
Kulağın, yani bozuk para kalınlığında kare seklinde küçük küçük kurutulmuş hamurun, pişirilmesi de su şekilde olur. Tencerede tuzlu su, kaynayıncaya kadar bekletilir. İçine kulaklar konulur ve haşlanır. Haşlandıktan sonra kulaklara yoğurt eklenir. Servis zamanında daha önce kızarttığımız nane, yoğurtlu kulağın üzerine dökülür. Bu karışımın yağ eriyikken yapılması gerekir. Böylece çorba hazır duruma gelir.
GİLGİL ÇORBASI (Mısır)
Malzemeler.
1.Gilgil Yarması (mısır yarması)
2.yoğurt
3.fasulye
4.tuz
5.su
Yapılışı:
önce mısırı bekletiriz.Sonra mısırı pişiririz.Ardından ayran yaparız ve hazırladığımız mısırı ayranın içine katarız.
Not: (Gel gel olsunda gilgil ekmeği olsun)Malatya Atasözü
KARA ÇORBA
Malzemeler.
İki çay bardağı Gendime
Bir çay bardağı kara nohut
Bir çay bardağı kuru fasulye
iki baş soğan,domates salçası yağ ve tuz Yapılışı:
Gendime, kara nohut ve fasulye suda iyice pişirilir.Su çorbanın kıvamına göre olmalıdır.Ayrı bir yerde kuru soğan yağ ve domates salçası ile kavrulur ve bu karışım önceki karışıma eklenir.
BULAMA
Malzemeler.
2 Su Bardağı Yoğurt
4 Su Bardağı Su
1 Tatlı Kasığı tuz
2 Tepeli Yemek Kaşığı Un
1/2 Su bardağı Dövme (Gendime)
Yapılışı:
Yoğurt unla beraber iyice ezilir . Su yavaş yavaş karıştırılarak ilave edilir . Ateş üstünde tuz atılıp karıştırılarak kaynatılır . Kaynayan yoğurt su karışımına önceden ıslatılmış gendime ilave edilerek pişirilir . Arzu edilirse üzerine kızgın yağla kırmızı biber gezdirilir.
Not : İstenirse gendime yerine ayni miktar pirinç de kullanılabilir .
PİRPİRİM ÇORBASI
Malzemeler.
1 Kg Pirpirim
1/2 Çay Bardağı Nohut
1/2 Çay Bardağı Fasulye
1/2 Çay Bardağı Kara Mercimek
1 Bas Kuru Soğan
2 Kasık Kef
1 Kasık Salça
3 Yumurta
Yağ
Yapılışı:
Aksamdan nohut , fasulye üzerini geçecek kadar su ile ıslatılır . Bir tencerede küp seklinde doğranmış soğan pembeleşene kadar kızartılır. İçerisine kef ve salça ilave edilir , tuz atılır , karıştırılır . Suyu , mercimeği konur . Mercimeği haşlanınca ayrı ayrı haşlanmış olan nohut ve fasulye ilave edilir . Ayıklanmış , yıkanmış , doğranmış pirpirim ile birlikte pişirilir . Sıcak olarak servis yapılır
Not : Arzu edilirse 2 yumurta kadar kıyma yada kavurma soğanıyla birlikte ilave edilebilir.
YÜZÜK ÇORBASI
Malzemeler.
1/2 Kg. Parça Et 1 Yemek Kaşığı Salça 2 Yemek Kaşığı Tere Yağı 1 Tatlı Kaşağı Tuz 1 Çay Bardağı Nohut 1-1/5 Su Bardağı Hazırlanmış Mantı Mantı işçin : 1 Su bardağı un 1 yumurta 200 gr Kıyma 1 Bas Soğan Tuz Karabiber Yapılışı:
Bir tencere parça et yıkanarak ateşe konulur. Kendi bıraktığı suyu çekince 1 kaşık salça ile karıştırılır. Üzerine bolca su konur , tuz atılır. Aksamdan ıslatılmış nohut ilave edilerek pişirilir. Ateşten alınır. Üzerine kızdırılmış tere yağı gezdirilir. Sıcak olarak servis yapılır. MANTI için Un havuz gibi açılır, ortasına yumurta , kenarına tuz koyularak ilik su ilavesi ile yoğrulur. Hamur 3 mm incelikte açılır. Küçük kareler seklinde kesilir. Ortasına kıymalı iç konulup kapatılır. Unlanmış tepsiye dizilir , fırınlandırarak kurutulur.
Not: Gendime (Dövme) Dövülerek veya değirmende kepeği alınmış kaynatılmamış buğday.
DEĞİŞİK MALATYA YEMEKLERİ
FASULYE KAVURMASI
1 kg fasulye, 2 adet soğan, 2 adet sivri biber, 3 yemek kaşığı tereyağı, 1 yemek kaşığı domates salçası, 3 adet domates
Fasulyeleri ayıklayıp yıkayın.2 cm uzunluğunda kesin. Soğanları küp şeklinde doğrayın. Sivri biberleri ortadan ikiye kesip çekirdeklerini temizleyin. İnce ince kıyın.Tereyağını tavada eritin. Soğanları katıp pembeleşene kadar kavurun. Biberleri ekleyip yumuşayınca, 1 yemek kaşığı domates salçasını katın. Domatesleri yıkayın. Küp şekline doğrayın ve tavadaki karışıma ekleyin. 5 dakika karıştırarak pişirin.Tuzla tatlandırıp fasulyeleri katın. Ağzı kapalı olarak suyunu çekene kadar 30 dakika pişirin. MTB
MALATYA TATLILARI
http://www.eskimalatya.com/malatya/malatyausulu.jpg
YASSI KADAYIF
Malzemeler:
1 çorba kaşığı yaş maya
Alabildiği kadar un
1 su bardağı şeker
1 su bardağı su
2 yumurta
1 çay bardağı çekilmiş ceviz içi
sıvıyağ
Şerbet için: 3 su bardağı su, 3 su bardağı şeker, limon
Bir tencereye ılık su koyarak maya ile şekeri suda karıştırarak eritin. Un ilave ederek karıştırın ve sıvı bir hamur elde edin. Karışımın ağzını kapatıp, kabarıncaya kadar bekletin. Teflon tavayı kısık ateşe koyun. Karışımdan azar azar alarak tavaya dökün. Yuvarlak şekil almasını sağlayın. Bu işleri hamur bitene kadar tekrarlayın. Hepsini ters yüz ederek pişirdikten sonra her birinin içine çekilmiş ceviz koyup kapatın. Tatlı için su ile şekeri kaynatarak koyu bir şerbet elde edin. Şerbetin içine birkaç damla limon damlatın. İki adet yumurtayı çırpın. Bir tavaya yağ koyarak kızdırın. İçine ceviz koyarak kapattığınız hamurları yumurtaya bulayıp kızgın yağa atın. Kızgın yağdan aldıktan sonra hamurları ılık şerbetin içine atın. Biraz şerbetin çekmesini bekledikten sonra üzerine ince ince çekilmiş fıstık ya da Hindistan cevizi rendesi serpiştirin. Dilimleyerek servis yapın.
http://www.eskimalatya.com/malatya/kolon_kare.gif
0 yorum: